| Herdenking 2019 | |
| Toespraak Indië Monument Grote Kerkhof Deventer: 15 augustus 2019. Door de heer Theo Bakhuizen, vm gemeentesecretaris Geachte dames en heren, Ik sta hier omdat ik zo’n 22 jaar geleden als gemeentesecretaris van Deventer betrokken raakte bij het initiatief voor een Indië Monument in Deventer. Als de dag van gisteren herinner ik mij dat de heren en oud Indiëstrijders Jo Goossen en Piet Kempes belet vroegen bij burgemeester James van Lidth de Jeude. Zij hielden, met Jo Goossen voorop , een hartstochtelijk pleidooi voor het oprichten van een monument voor de 14 gevallen Deventer strijders in Indië. Meer dan honderdduizend jonge Nederlanders werden tussen 1945 en 1949 uitgezonden naar de “Gordel van Smaragd’ om het land te bevrijden van de Japanse bezetting en om de orde en vrede te herstellen. Onder moeilijke omstandigheden en ver van degenen die hen lief en dierbaar waren vervulden zij hun plicht. In navolging van vele andere gemeenten in Nederland zou ook in Deventer, zo betoogden Goossen en Kempes, een monument moeten komen voor deze groep oorlogsslachtoffers. Om een plaats en een teken te hebben waar uiting kan worden gegeven aan herdenken en gedenken. Zij vroegen het gemeentebestuur hen daarbij ter wille te zijn en ondersteuning te bieden. Ik herinner me ook de reactie van de burgemeester, verrast als hij was. In eerste instantie hield hij zich op de vlakte. In Nederland en vooral ook bij het meer progressieve deel ervan was er volop discussie over de rol van Nederland na de oorlog in Nederlands Indië. Burgemeester van Lidth zou het gaan bespreken in het College van B&W. Een paar jaar later, om precies te zijn op 11 oktober 1999, stond het Monument er. Dit monument. Niet zonder slag of stoot. Na felle discussies met vertegenwoordigers van het toenmalige 4 mei comité. Maar Jo en Piet, en de vele anderen die hen bij dit initiatief terzijde stonden, volhardden in hun standpunt. Het beeld moest er komen. De burgemeester maakte even later deel uit van het comité van aanbeveling naast andere bekende Deventernaren. Discussies waren er over de plek. Jo en Piet vonden dat het een plek moest krijgen in de route die in Deventer op 4 mei werd gelopen. Een plek in de nabijheid van het Verzetsmonument aan de Verzetslaan was in beeld, ook andere plaatsen als de Boreelkazerne en het Postkantoor aan de Nieuwstraat passeerden de revue. Voor- en nadelen werden bediscussieerd. Hoe blij waren de initiatiefnemers met de positieve opstelling van het Oversticht (de welstandcommissie) en de brief van het College van B&W waarin akkoord werd gegaan met de plek op het Grote Kerkhof. Een plek waaraan Jo en Piet wel eens hadden gedacht maar in eerste instantie onhaalbaar hadden gedacht. En laten we eerlijk zijn, het is een prachtige plek. Ook de omwonenden waren na eerst enige aarzeling te hebben laten blijken (’weer een oorlogsbeeld op ons plein’) blij met de wachtende moeder.
|
Afgelopen herdenking 4 mei 2019,
Openingswoord 4 mei 2019
Dames en heren, jongens en meisjes,
Wij zijn enorm blij dat de Deventer Leerschool thans bij het Monument betrokken is. Het is belangrijk dat wij blijven herdenken, dat het verhaal steeds opnieuw verteld blijft. Maar herdenken wil niet zeggen, dat we de ogen moeten sluiten, voor waar het ook van de Nederlandse kant mis is gegaan. Het is goed om alle invalshoeken te blijven bekijken. Ook door de jonge generatie. En daar ligt voor het onderwijs een uitdagende taak.
Op 5 mei 1945 was de oorlog in Europa voorbij, maar in Oost Azië woedde deze nog door. Het Nederlandse gezag riep via de media en via affiches jonge mannen op, zich te melden voor de strijd tegen de misdadige Japanse overheerser in Nederlands-Indië, die de barbarij leek te voeren als motto.
Er werd massaal gehoor aan gegeven aan de oproep. Velen waren bezield van idealen of gingen uit plichtsbesef, toen nog jegens God, Vaderland en Oranje, maar toch vooral jegens de Indische bevolking, die ook weer moest kunnen delen in onze welvaart.
Vele van deze vrijwilligers identificeerden zich ook met de “geallieerden” die zo vreugdevol onthaald zijn in Nederland.
Graag citeer ik een veteraan:
“Dagelijks loop ik met de herinnering rond dat wij naar Ned. Oost Indië gingen om die sympathieke Javanen, Sumatranen, Molukkers enz. te helpen om zich te bevrijden van de Japanners, en om de Engelse bevrijdingstroepen te vervangen.
Over de mensen uit die Gordel van Smaragd hadden wij veel goede dingen gehoord. Beschaafd waren ze, zeer kunstzinnig, vredelievend. Ze onderhielden een prachtige cultuur in een vruchtbaar land.
We waren goedemoeds
Het liep allemaal anders.
De vrijwilligers mochten pas in het voorjaar van 1946 aan land. Dat land was intussen in het donker gehuld. Maar nog niemand wist dat het donker was. Dan zie je het grote geheel niet meer, of de reikwijdte van je acties. Het onvoorstelbare was gebeurd, de Indonesiërs die je vrienden waren, waren je vijanden geworden.
Je kon niet terug en in plaats van een mooie taak te gaan uitvoeren, moest je het opnemen tegen fanatieke vrijheidsstrijders, die ook binnen de eigen bevolking dood en verderf zaaiden.
De strijd was onontkoombaar. In de chaos, in de revolutie, in de verscheidene burgeroorlogen tegelijkertijd, zijn ook ontelbare burgerslachtoffers gevallen. In de genocide naar schatting 25.000 Nederlanders en apart daarvan een veelvoud aan Indonesiërs.
En toen de onzen na lange jaren dan eindelijk naar Nederland terug konden, zwegen de meesten.
Veel hadden ze ondergaan. Hun ogen hadden gezien. Maar hun monden gingen op slot.
En zij hadden 5.300 kameraden moeten achterlaten.
Pas recent, zo’n 70 jaar later, zijn door onderzoekers eindelijk de dagboeken geopend.
Dagboeken van de Oorlogsvrijwilligers van het eerste uur. Dagboeken van de vele dienstplichtigen uit de jaren erna, 1947-1950. Deze dagboeken spraken waar de getraumatiseerde militairen zwegen. De ene actie lokte de andere uit.
Zo welsprekend waren de dagboeken dat Indonesische kritiek bij voorbaat verstomde, bij de Indonesiërs die de verhalen hoorden tijdens de presentatieronde van het onderzoek op 8 Indonesische universiteiten.
Ik citeer nogmaals:
“Het kostte ons onderdeel ongeveer twee-en-een-half jaar om te erkennen dat achter de circa twaalf bevrijdingsmannen waarover wij veel lazen, een heel volk stond dat zelfstandig en vrij wilde zijn.
Wij verlieten Indonesië sans rancune, wij verlieten een beschaafd en hooggecultiveerde bevolking. Velen wilden graag terug en gingen ook weer terug. En zij zochten bekenden, zelfs vrienden op. Wij volgen, meer dan van welk land dan ook, hoe Indonesië zich handhaaft en ontwikkelt.
Wederzijds, hebben velen, zo tussen 1946 en 1950 hun graf in deze Parel van Smaragd gevonden. Dat bindt ons.”
Laten ook wij, bijeen in dezelfde verbondenheid, vanavond speciaal onze gedachten uitgaan naar de Deventer slachtoffers uit die periode.
Het monument De Wachtende Moeder is in 1999 door inzet van veteranen, opgericht voor de 14 Deventenaren die onder het oorlogsgeweld in Indië en Zuid-Oost Azië zijn omgekomen en uiteindelijk op Java hun laatste rustplaats vonden. Hun namen staan gebeiteld in de sokkel. Van deze Deventenaren liggen 9 gesneuvelden, op de grote erevelden Kembang Koening in Soerabaja en Menteng Poeloe in Jakarta. In deze beide steden is vandaag eveneens de jaarlijkse plechtigheid geweest ter nagedachtenis. De overige 5 slachtoffers liggen op de velden Pandoe in Bandoeng en Tjandi in Semarang.
De sokkel van het monument bevat 4 urnen met aarde van de 4 erevelden.
De wachtende moeder is het symbool van de onzekerheid, en van het verdriet van nooit meer teruggekeerde zonen.
Laat hun inzet niet voor niets zijn geweest
Gedichten, geschreven en voorgedragen door leerlingen van de Deventer Leerschool
Peer Dullaert
Onze helden
Het is nu heel vredig in ons land, maar het is niet voor te stellen hoe het in de Tweede Wereldoorlog eraan toe was.
Stel je voor, je zit thuis op de bank en je hoort plotseling een knal, je voelt de vloer onder je voeten trillen, bakstenen kun je op een afstandje horen vallen.
Bang kijk je door het raam naar buiten, waar je bijna geen huis meer ziet staan, mensen die bang over straat rennen en niet weten wat ze overkomen.
Mensen moeten strijden voor onze kleuren, en de meeste stierven voor onze toekomst deze mensen dood of levend. Nederlands of niet.
Zij moeten beschouwd worden als onze grote helden.
Ena van der Kolm
Dodenherdenking
Vier mei herdenken wij de doden
mensen die zijn omgekomen
in wereldoorlog nummer twee
al die doden, dat valt niet mee.
De wereldoorlog was een ramp
mensen in een concentratiekamp
mensen schoven de schuld op de joden
dus gingen ze hun maar doden.
Er was verwarring, er was paniek
sommige mensen waren ziek
we hadden veel te weinig geld
de dagen van opstandigen waren geteld
Tot de geallieerden ons bevreden
blijdschap was in alle steden
ze waren ons land binnen gedrongen
er werd gedanst er werd gezongen.